O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «Davlat soliq xizmati organlari faoliyatini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida» 2018 yil 26 iyundagi PQ-3802-son qaroriga muvofiq xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar tomonidan elektron hisobvaraq-fakturalardan foydalanishni joriy etish maqsadida, Vazirlar Mahkamasining «Soliq ma’muriyatchiligida zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini qo‘llashni kengaytirish chora-tadbirlari to‘g‘risida» 2018 yil 6 oktyabrdagi 807-son qarori qabul qilindi.

Qarorga muvofiq xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar tomonidan hisobvaraq-fakturalarni elektron shaklda rasmiylashtirish tizimini joriy etish bo‘yicha 2018 yil 15 oktyabrdan 2019 yil 1 fevralga qadar Toshkent viloyatining Chirchiq shahri, Navoiy va Sirdaryo viloyatlari hududida tajriba o‘tkazildi.

Tajriba loyihasini o‘tkazish jarayonida 17 mingdan ortiq xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar elektron hisobvaraq-fakturalar tizimidan foydalanishdi.

Tajriba loyihasi natijasi bo‘yicha Vazirlar Mahkamasining 2019 yil 25 iyundagi “O‘zaro hisob-kitoblar tizimida elektron shakldagi hisobvaraq-fakturalardan foydalanishni takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” 522-sonli qarori qabul qilindi. Qarorga muvofiq respublika hududida 2019 yil 1 iyuldan boshlab ixtiyoriy ravishda, 2020 yil 1 yanvardan boshlab barcha xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar uchun hisobvaraq-fakturalarni elektron shaklda rasmiylashtirish, saqlash va hisobini yuritish tizimini majburiy tartibda joriy etish belgilangan.

Qaror bilan “O‘zaro hisob-kitoblar tizimida elektron shakldagi hisobvaraq-fakturalardan foydalanish tartibi to‘g‘risida”gi Nizom tasdiqlangan va qo‘yidagi yangi tushunchalar kiritilgan:

elektron hisobvaraq-faktura (keyingi o‘rinlarda EHF deb ataladi) — tovarlarni (ishlar, xizmatlarni) realizatsiya qilish va sotib olishni tasdiqlaydigan, EHF aylanish tizimi operatorlari orqali taqdim etiladigan va qabul qilinadigan, qonun hujjatlariga muvofiq belgilangan shakllarda rasmiylashtirilgan elektron hujjat;

elektron hisobvaraq-faktura aylanish tizimi operatori (keyingi o‘rinlarda operator deb ataladi) — qonun hujjatlarida va ushbu Nizomda belgilangan talablarni bajargan EHFlarning aylanishi va ularni saqlash faoliyati bilan shug‘ullanishga ruxsat etilgan yuridik shaxs maqomiga ega axborot vositachisi;

rouming operatori — EHFlarning markazlashtirilgan holda saqlanishi, operatorlararo uzatilishi va hisobi yuritilishini ta’minlaydigan yuridik shaxs;

elektron hisobvaraq-faktura identifikatori — EHFni masofadan identifikatsiya qilish imkonini beruvchi rouming operatorining axborot tizimi tomonidan avtomatik ravishda belgilanadigan EHFning o‘ziga xos raqami;

elektron hisobvaraq-faktura aylanish tizimining ishtirokchilari (keyingi o‘rinlarda ishtirokchilar deb ataladi) — EHF aylanish tizimida tovarlarni (ishlar, xizmatlarni) sotuvchi va sotib oluvchi yuridik va jismoniy shaxslar;

QR-kod — tasdiqlangan EHFga biriktiriladigan va hujjat qog‘oz shaklida chop etilganda ko‘rsatiladigan, mobil ilovalar va dasturiy mahsulotlar orqali o‘qish (skanerlash) vaqtida EHF haqida barcha ma’lumotlarga havola bo‘ladigan maxsus grafik kod.

Elektron hisobvaraq-fakturalarning soliq to‘lovchilar uchun afzalliklari:

1. An’anaviy hisobvaraq-fakturalarni qog‘ozda tayyorlashda sarflanadigan moddiy va inson resurslarini tejash;

2. Hisobvaraq-fakturalarni qulay va oson yuritish;

3. Hisobvaraq-fakturalarda QQS hisoblash bilan bog‘liq xatoliklarni oldini olish;

4. QQS bilan bog‘liq xisobotlarni yuborish jarayonini avtomatlashtirish. 

Soliq to‘lovchilar tomonidan 2022-yilning yanvar-dekabr oylarida 40 417,2 mingta yoki 2021-yilga (35 862,8 mingta) nisbatan 4 554,4 mingta (12%) ko‘p elektron hisobvaraq-fakturalar rasmiylashtirilgan. 

Davlat soliq qo‘mitasi tomonidan elektron hisobvaraq-fakturalar tizimini takomillashtirish bo‘yicha amaliy choralari ko‘rib borilmoqda. 

Jumladan, elektron hisobvaraq-fakturani rasmiylashtirish jarayonida soliq to‘lovchi kontragentining (QQS to‘lovchisi bo‘lganda) QQS guvohnomasi holati, QQS uzilishi koeffitsientini ko‘rish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Bu esa soliq to‘lovchiga ushbu kontragent bilan kelgusida hamkorlik qilish masalasini kzrib chiqish imkonini beradi. 

Shuningdek, elektron hisobvaraq-faktura ma’lumotlarining soliq to‘lovchi hisobotlarida avtomatik ravishda aks ettirilishi, bunda harid qilingan tovarlar (xizmatlar) reestrida qaysi EHFda QQS hisobga olinganligi va qaysilari qanday asoslar bo‘yicha QQS hisobga olinmaganligi ko‘rsatilishi joriy qilingan.