Ijtimoiy tarmoqlarda yuridik shaxslarning mol-mulk solig‘ini hisoblab chiqarishda bino va inshootlar bo‘yicha soliq bazasi (liniyali obyektlar va tugallanmagan qurilish obyektlari bundan mustasno) 1 kv.metr uchun mutlaq miqdorda belgilangan minimal qiymatdan past bo‘lishi mumkin emasligi bo‘yicha kiritilgan o‘zgarishlar yuzasidan turli fikr va xulosalar bildirilmoqda.

    Ta’kidlash lozimki, ushbu o‘zgartirishlar kiritilgunga qadar 2021-yilda mulk solig‘i to‘lovchilarning 74,3 foizi (51,5 mingtasi) 1 yilda – nol (5,2 mingtasi), 10 ming so‘mgacha (1,1 mingtasi), 100 ming so‘mgacha (4,1 mingtasi), 1 mln so‘mgacha (19,5 mingtasi) yoki 10 mln so‘mgacha (21,7 mingtasi) soliqlar hisoblagan bo‘lsa, 13 foizi (8,9 mingtasi) 100 mln so‘mgacha va 2,8 foizi (1,9 mingtasi) 100 mln so‘mdan yuqori summaga to‘g‘ri keladi. Qolgan 10 foizi (6,9 mingtasi) imtiyozli obyektlar

    Ya’ni, ko‘chmas mulk egalarining asosiy qismi obyektlarini yillar davomida qayta baholatmasdan haqiqiy bahodan juda past ko‘rsatilganligi munosabati bilan barcha sohalardagi islohotlar qatorida asosiy kapital bo‘lgan ko‘chmas mulk obyektlarining bozor bahosiga yaqin bo‘lgan kadastr qiymatiga bosqichma-bosqich o‘tish belgilangan.

    Toshkent shahri Mirzo Ulug‘bek tumanida mulkni bozor qiymati asosida hisoblab chiqarish mexanizmini joriy etish bo‘yicha o‘tkazilgan o‘rganishda tijorat ko‘chmas mulk obyektlarining 1 kv.m joy uchun bozor qiymati 6 mln so‘mdan ortiqni tashkil etdi. Belgilangan minimal qiymat ko‘chmas mulk obyektlari bozor qiymatining 2-3 barobaridan past ekanligini ko‘rsatmoqda.

    Shu bilan birga, kiritilgan o‘zgartirishlar qatorida mulk egalariga obyektning 1 kv.metri qiymati belgilangan minimal qiymatdan past bo‘lsa, uni mustaqil baholashni amalga oshirish uchun baholovchilarni jalb etish huquqi berilmoqda.

    E’tiborli tomoni shundaki, mustaqil baholash natijalari soliq bazasi sifatida e’tirof etiladi, ya’ni unda mulk solig‘i kiritilgan 1 kv.metr uchun mutlaq miqdorda belgilangan minimal qiymatda hisoblanmaydi.

    O‘z fikrini bildirayotgan ayrim ekspertlar tomonidan masalaning bu tomoniga e’tibor qaratilmasdan, qat’iy ravishda mavjud kv.metrni minimal qiymatga ko‘paytirgan holda soliq summalari chiqarilmoqda.

    Shuningdek, ko‘chmas mulkni qayta baholatish uchun 2022-yil 1-oktabrgacha vaqt belgilangan.

    Unga qadar, 1-fevralgacha mol-mulkiga solinadigan soliq summasi to‘g‘risidagi ma’lumotnomani ko‘chmas mulk obyektlariga 1 kv.metr minimal qiymat miqdorini hisobga olmagan holda taqdim etishi qayd etildi va bugungi kun holatiga mulkiga ega soliq to‘lovchilar 1,9 trln so‘mga (2021-yilda 1,7 trln so‘m edi) ixtiyoriy ravishda muddatidan oldin topshirib bo‘ldi.

    Bundan tashqari, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Jo‘qorg‘i Kengesi va xalq deputatlari viloyatlar Kengashlari belgilangan minimal qiymatga, tumanlarning iqtisodiy rivojlanishiga qarab 0,5 gacha bo‘lgan kamaytiruvchi koeffitsiyent kiritishi mumkin.

    Xususan, Xalq deputatlari Farg‘ona, Navoiy, Sirdaryo Jizzax va Buxoro viloyati Kengashlari tomonidan har bir tumanlar uchun kamaytiruvchi koeffitsiyentlar qo‘llagan holda qaror qabul qilingan
(e-qaror.gov.uz saytida joylashtirilgan).

    Yana bir masala, o‘zini “jonkuyar” ko‘rsatayotgan ayrim ekspertlar mol-mulk solig‘i bo‘yicha tushumlar rejasi 2021-yilga nisbatan juda katta ko‘lamda oshirilganligi to‘g‘risida bong urayotgan bo‘lsada, 2022-yilda budjetga tushumlar prognozi tasdiqlanganida 2021-yildagi 1,6 trln so‘mlik tushumlarga nisbatan 33 foiz o‘sish bilan 2,1 trln so‘mga rejalashtirilgan.

    Ta’kidlash lozimki, 2021-yilda ham 2020-yilga nisbatan o‘sish qariyb 30 foizni tashkil etgan.

    Postda keltirilgan Toshkent shahrida belgilangan prognoz rejasi 2021-yilgi tushumga nisbatan 27,6 foizga va Samarqandda 28 foizga oshishi ko‘zda tutilgan.

Kimlarda soliq oshadi? (ma’lumot o‘rnida)

    Yillar davomida mol-mulkini qayta baholamay kelganligi natijasida ko‘chmas mulkining qoldiq qiymati “nol” yoki "past" ko‘rsatib kelingan subyektlarda minimal qiymat asosida soliq hisoblangan va ushbu obyektlar uchun soliq yuki ortishi kuzatilmoqda.

    Masalan, Toshkent shahridagi “A” korxonaga tegishli 40 m² noturar obyektining qoldiq qiymati 2 mln so‘m deb ko‘rsatilib, bir yilda 41 ming so‘m soliq to‘langan bo‘lsa, xuddi shu tumanda joylashgan “B” korxona 31 m² noturar obyekt qoldiq qiymatini bozor bahosiga yaqin qiymatda 168 mln so‘m baholab yiliga 3,4 mln so‘m soliq to‘lagan.

    Kiritilgan o‘zgarishlar natijasida mulkining qoldiq qiymatini kamaytirib ko‘rsatganligi uchun “A” korxonada yuqori farq kelib chiqadi, “B” korxona esa stavka pasaygani hamda qoldiq qiymati hisob-kitobini to‘g‘ri yuritganligi sababli o‘tgan yilga nisbatan (0,8 mln so‘m) kam soliq to‘laydi.

    Yana bir muhim jihati mol-mulk solig‘i summasi Soliq kodeksining 305-moddasiga asosan yuridik shaxslarning chegirib tashlanadigan xarajatlari tarkibiga kiritiladi. Natijada foyda solig‘i soliq solish bazasini hamda hisoblanadigan foyda solig‘i summasini kamaytiradi.