Қўшилган қиймат солиғи (ҚҚС) – бозор муносабатларини тартибга солувчи, умуман тадбиркорлик институтини ривожлантириш кафолатларини яратадиган энг муҳим иқтисодий воситалардан биридир.

Эслатиб ўтамиз, товарларни (хизматларни) реализация қилишга доир операцияларнинг солиқ базасидан ҳисоблаб чиқарилган ҚҚС суммаси билан олинган товарлар (хизматлар) бўйича ҳисобга олинадиган ҚҚС суммаси ўртасида салбий фарқ юзага келган тақдирда барча қўшилган қиймат солиғи тўловчилари уни қоплаш (қайтариш) ҳуқуқига эга. Мазкур енгиллик янги таҳрирдаги Солиқ кодекси билан белгилаб қўйилди ва жорий йилнинг 1 июлидан амалиётга жорий этилди.

Янги тартибга кўра ҚҚС тўловчиси ҚҚСни қоплаш (қайтариш) масаласини кўриб чиқиш учун давлат солиқ бошқармасига, йирик солиқ тўловчилар эса Йирик солиқ тўловчилар бўйича ҳудудлараро давлат солиқ инспекциясига ариза юборади.

Бунда, Солиқ кодексининг 274-моддасига биноан йирик солиқ тўловчилар, дипломатик ваколатхоналар, банк кафолатини тақдим этган ташкилотлар, экспортчи корхоналар, маҳсулот тақсимотига оид битим иштирокчилари ва солиқ мониторинги иштирокчиларининг аризалари тезлаштирилган тартибда – 7 кундан кечиктирмай кўриб чиқилади.

Маълумотларга кўра, 1031 та ҳолатда экспортчи корхоналарга ҳудудий давлат солиқ бошқармалари томонидан 1,3 трлн. сўмлик ортиқча тўланган қўшилган қиймат солиғи суммаси тезлаштирилган тартибда қоплаб берилган.

Шу билан бирга, айрим тадбиркорлар ушбу преференциялардан шахсий манфаати йўлида фойдаланиб, ҳақиқатда тўланмаган солиқ суммасини гўёки тўланган сифатида битимлар расмийлаштириб, бюджетдан ҚҚС қайтариб олишга уринмоқда.

1-мисол:

Фарғона вилояти Ўзбекистон туманида 16.10.2020 йилда (яъни бор йўғи 45 кун аввал) рўйхатдан ўтган “E.T.F.” корхонаси экспорт қилган 17,5 млрд. сўмлик қишлоқ хўжалиги маҳсулотларининг барчасини “T.E.Y.” корхонасидан харид қилади. Қизиғи шундаки “T.E.Y.” ва “E.T.F.” корхонаси бир кунда ва бир манзилда рўйхатдан ўтган.

Ўз навбатида, “T.E.Y.” корхонаси эса яна учта “бир кунлик фирма” “A.S.F.”, “I.M.B” ҳамда “Z.T.” корхоналаридан қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини сотиб олади ва экспортчи “E.T.F” корхонасига воситачилик вазифасини бажаради. Бундан асосий мақсад – ҚҚС бўйича ҳосил бўлган ортиқча тўловни қоплаш (қайтариш) орқали давлат бюджетидан маблағларни ўзлаштиришдан иборат.

Хусусан, “A.S.F.” корхонаси сохта ҳисобварақ-фактураларни тақдим этиш эвазига умуман товарларни кирим қилмасдан, 7,3 миллиард сўмлик товарларни реализация қилганлиги тўғрисида ҳисобот тақдим этган. Бу эса ўз навбатида 4,5 млрд. сўмлик умидсиз солиқ қарзини келтириб чиқарган.

Худди шундай  “I.M.B” ва “Z.T.” корхоналари ҳам халқ истеъмоли молларини (масалан, маиший техника, уяли телефонлар ва шунга ўхшаш нарсалар) харид қилиб, 12,9 млрд. сўмлик қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари реализацияси учун ҳисобварақ-фактура расмийлаштириб берган.

Натижада, экспорт қилинаётган қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари бўйича амалда бюджетга келиб тушмаган солиқ экспортчи корхоналарга қайтариб берилган.

2-мисол:

Худди шундай, Aндижон вилояти Aсака туманидаги “S.A.B” корхонаси экспорт қилинган маҳсулотларини октябрь ойида “O.S.T.” ва “P.G.M.”, корхоналаридан 33,7 млрд. сўмлик маҳсулотлар харид қилган бўлиб, солиқ органларига 5,7 млрд. сўм ҚҚС суммаси қоплаб бериш учун ҳужжат тақдим этган. Ўз навбатида бу икки корхона халқ истеъмоли молларини (масалан, канцелярия моллари, мобил телефонлар ва бошқаларни) харид қилиб, қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари реализацияси учун ҳисобварақ-фактураларни расмийлаштирган.

Ушбу экспортчилар ҚҚСни қайтариш учун ҳужжатларни кўриб чиқишнинг тезлаштирилган тартибидан (яъни 7 кун ичида) фойдаланган ва давлат бюджетига қарийб 6 млрд.сўм миқдорида зарар етказган.

Келгусида бундай солиққа оид ҳуқуқбузарликларининг олдини олиш мақсадида, ҚҚСни қоплаш (қайтариш) бўйича аризаларни тезкор кўриб чиқиш тартиби йирик солиқ тўловчилар ва дипломатик корпус вакилларига сақлаб қолинди ҳамда ушбу тартиб тўлов интизомига тўлиқ риоя этган ва солиқ мажбуриятларини бажарган ишончли солиқ тўловчилар ҳисобига кенгайтириб борилади.

Бунда, солиқлардан қочиш хавфи юқори бўлган ҚҚС тўловчилари тоифасига кирувчи экспортни амалга оширувчи корхоналарнинг аризалари умумий тартиб – 60 кундан ошмаган муддатда кўриб чиқилади.

Маълумот учун: Камерал солиқ текшируви натижаларига кўра тезлаштирилган тартибда қоплаб берилган солиқ суммасининг бир қисми асоссиз деб топилса, солиқ тўловчи ушбу суммани Давлат бюджетига тўлаши шарт. Акс ҳолда, тўпланган материаллар ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларга ўтказилади.

ДСҚ Матбуот хизмати