Ўзини ўзи банд қилиш ёки self-employment – бу иш берувчи учун эмас, балки ўзи учун ишлаш. Бутун дунёда кенг тарқалган бандликнинг бу формати Ўзбекистонда 2020 йил 1 июлдан жорий этилди. 

Мамлакатимизда ўзини ўзи банд қилганлар учун меҳнат стажи учун пенсия ҳисобланади. Бунда интернет орқали содда усулда рўйхатдан ўтиш ва солиқ тўлаш мумкин. Бу фуқаролар учун жуда қулай. Ўзини ўзи банд қилган шахсларнинг даромадига солиқ солинмайди. Улар меҳнат стажига эга бўлиши учун бир йилда бир марта ихтиёрий равишда базавий ҳисоблаш миқдорининг бир баравари миқдорида ижтимоий солиқ тўлаши мумкин. 2021 йил 1 февралдан базавий ҳисоблаш миқдори 245 минг сўм этиб белгиланган.

Ўзини ўзи банд қилиш динамикаси ўта фаол ошиб бормоқда. Биргина 2021 йил I чорагида 143 488 нафар шахс ўзини ўзи банд қилган мақомини танлади. Май ойи бошига эса мамлакатда ўзини ўзи банд қилган шахс сифатида рўйхатдан ўтган жами фуқаролар сони 791 035 нафарни ташкил этмоқда.

Ўзини ўзи банд қилган шахс – жисмоний ва юридик шахсларга хизматлар кўрсатиш, ишларни бажариш бўйича шахсий меҳнати билан иштирок этишга асосланган фаолиятни мустақил амалга оширадиган меҳнатга лаёқатли жисмоний шахс.

Солиқ органларида хабар бериш тартибида ўзини ўзи банд қилган шахс сифатида рўйхатдан ўтиш мутлақо бепул. Бу жараённи Soliq мобил иловаси («Ўзини ўзи банд қилиш» бўлими) ёки my.soliq.uz. порталида солиқ тўловчининг шахсий кабинет орқали масофадан амалга ошириш мумкин. Рўйхатдан ўтиш QR-кодли маълумотнома билан тасдиқланади. Жисмоний шахснинг барча маълумотлари Солиқ тўловчиларнинг ягона реестрига киритилади.

Бунда аввал ўзини ўзи банд қиладиганлар учун мавжуд фаолият турлари билан танишиш лозим. Улардан бирини ёки бир нечтасини танлаш мумкин. Айни пайтда улар сони 68 та (2020 йил декабрда «Номоддий маданий мерос объектларини (дорбоз, аския ва лапар) асраш ва улардан фойдаланиш» киритилган).

Барча фаолият турларини шартли равишда соҳаларга бўлиш мумкин:

– 221 872 нафар ўзини ўзи банд қилганлар маиший хизматларни (сартарошлик, маникюр, косметолог, педикюр, уйда кир ювиш ва дазмоллаш, калитлар тайёрлаш, пойабзал тикиш, таъмирлаш, бўяш ва бошқалар) танлади.

– 207 120 нафар ўзини ўзи банд қилганлар қишлоқ хўжалиги йўналиши бўйича хизматлар (чорва молларини ўтлатиш, уларни парвариш қилиш, қишлоқ хўжалик ўсимликларини экиш ва парвариш қилишда томорқа эгаларига ёрдам бериш) соҳасида хизмат кўрсатмоқда.

– 124 649 нафар ўзини ўзи банд қилганлар саноат йўналиши бўйича хизматлар (ёғоч меъморчилиги, сантехника хизмати, электр монтаж ишлари, макулатура, пластик идиш, темир терсак тўплаш ва қўшимча хомашё тўплаш) билан шуғулланмоқда;

– ижтимоий хизматлар (уйда репетиторлик қилиш, болаларга қараб туриш ва уларни парвариш қилиш, уй хўжалигини юритиш, хоналарни тозалаш, халқ табобати) соҳасини 141 617 нафар шахс маъқул топган;

– 80 863 нафар ўзини ўзи банд қилган шахс халқ истеъмоли моллари ишлаб чиқариш ва хизматлар кўрсатиш (нон, уйда поп-корн, музқаймоқ, салатлар, салқин ичимликлар, айрон, гўжа ҳамда деҳқон бозорларида қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини сотиш) соҳасида ишламоқда;

– 14 914 нафар ўзини ўзи банд қилганлар АКТ соҳасида (ижтимоий тармоқлардаги фаолият, дастурий таъминот, мобил иловалар ва веб сайтларни ишлаб чиқиш, матнни яратиш ва ишлов бериш) рўйхатдан ўтган.

Республика кесимида ўзини ўзи банд қилганлар сони Самарқанд, Фарғона ва Андижон вилоятларида бошқа ҳудудларга нисбатан кўпчиликни ташкил этади.

ДСҚ Матбуот хизмати